بهترین و کامل ترین نمونه حکومت اسلامی، بعد از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله حکومت مولای متقیان علی علیه السلام است. سیاست وی، سیاست راستین اسلام است و از تعالیم عالیه اسلام سرچشمه می‌گیرد.
تاریخ پرافتخار آن حضرت به ویژه در دوران حکمرانی کوتاهش گواه اجرای دقیق مبانی و تعالیم حیاتبخش اسلام است. از این رو سیره و روش حکومت و شیوه زندگی او، بهترین نمونه و سرمشق برای تمام امرا و حکام اسلامی‌در طول تاریخ است. لزوم تحقق عدالت، اخلاق و توحید حقیقی در جوامع بشری و جوامع دینی خصوصاً جامعه امروز ما بسیار نیاز است لذا در این اصول ضروری است از سیره و مشی فردی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی حضرت علی(ع) الگوبرداری شود.
حجت الاسلام و المسلمین علی نظری منفرد اظهار کرد: مردمی‌بودن امام علی(ع) در سیره حضرت بسیار مورد توجه است و اگر انسانی با الفبای سیره حضرت آشنا باشد، این ویژگی را درک می‌کند. حضرت سعی می‌کردند که از نظر زیست به گونه‌‌‌ای باشند که با پایین ترین سطح جامعه هماهنگ باشد. امام علی(ع) در نامه‌‌‌ای خطاب به عثمان بن حنیف می‌نویسند: «من امام شما هستم» لباس و غذای حضرت با طبقه پایین جامعه هماهنگ بود و می‌فرمود: «امیرالمومنین و دم عشارکم دهر؛ من خودم را قانع کنم امیرالمومنین هستم اما با سختی‌های مردم شریک نباشم». این مهم ترین ویژگی امام علی(ع) است و این ویژگی را از پیغمبر خدا داشتند چون پیامبر(ص) هم اینگونه بود. در اواخر سوره مبارکه توبه نیز خداوند همین مساله را می‌رساند، لَقَد جاءَکُم رَسولٌ مِن أَنفُسِکُم عَزیزٌ عَلَیهِ ما عَنِتُّم حَریصٌ عَلَیکُم بِالمُؤمِنینَ رَءوفٌ رَحیمٌ
حضرت علی(ع) تذکر می‌دادند که همه کارگزاران به عنوان یک وظیفه و مسئولیت به پست خود نگاه کنند
نظری منفرد در پاسخ به این پرسش که امروز لازم است سیاستمداران، کارگزاران و حاکمان به کدام وجه از اخلاق حکومتی حضرت علی (ع) در عمل و رفتار توجه بیشتری داشته باشند؟ گفت: امیرالمومنین علی(ع) به کارگزاران خویش این نکته را گوشزد می‌کرد که متوجه باشند نه تنها خود حضرت آنها را رصد می‌کنند بلکه خداوند نیز مراقب آنان است. حضرت علی(ع) در نامه‌‌‌ای به استاندار آذربایجان فرمودند: «تو از بالا دست مورد رصد هستی» در واقع امیرالمومنین علی(ع) به کارگزاران خویش این توجه را می‌داد و این تذکر را همیشه داشت که این پست یک منصب و مقام نیست بلکه پست خدمت است و وظیفه‌‌‌ای است که به گردن تو نهاده شده که باید این وظیفه را انجام دهید. حضرت علی(ع) تذکر می‌دادند که همه کارگزاران به عنوان یک وظیفه و مسئولیت به پست خود نگاه کنند.
مشی عادلانه و اخلاقی همگان را به سوی حضرت علی(ع) جذب کرد
استاد دروس خارج حوزه علمیه قم به یکی از سخنان برجسته امام علی(ع) در نهج البلاغه اشاره و تصریح کرد: همه ویژگی‌های امام علی(ع) انسان را مجذوب می‌کند، چون امیرالمومنین علی(ع) یک شخصیت بی نهایت است، اما در میان این فوق العاده حضرت علی(ع) به نظرم عدالت داشتن و امر به عدالت کردن و به عدالت عمل کردن آن حضرت بسیار ویژه و خاص بود و همگان را به سوی خود جذب می‌کرد. امیرالمومنین علی(ع) در خطبه‌‌‌ای می‌فرمایند: «اگر همه اقلیم‌های هفت گانه زمین را به من دهند و در برابر آن بگویند که یک پوست جو را از دهان یک مور به ظلم بگیرم، من چنین نخواهم کرد» یا در تعبیر دیگری می‌فرمایند: «مرا اگر به زنجیر بِکشند و بُکشند می‌خواهم خدا را ملاقات کنم ظلم در حق کسی کرده باشم». این ویژگی حضرت نه تنها مسلمانان را مجذوب خود می‌کند بلکه همه انسان‌هایی که خردمند و عقل گرا هستند و وجدان دارند را به این سمت و سو سوق می‌دهد.
نظری منفرد با بیان اینکه عدالت ضرورت هر جامعه‌‌‌ای می‌باشد و خداوند همواره امر به عدالت کرده است، گفت: شاید همه مردم یک جامعه پذیرای عدالت نباشند، افرادی هستند که دوست دارند بیشتر به مال و دنیا برسند و خواهان عدالت نیستند، اما توده‌ها خواهان عدالت هستند. توده‌های مردم به وجدانشان هم که مراجعه کنند عدالت را دوست دارند، قرآن مجید می‌فرماید: «قَوْمٍ عَلی أَلاَّ تَعْدِلُوا اعْدِلُوا هُوَ أَقْرَبُ لِلتَّقْوی وَ اتَّقُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ؛ حتی با کسی که دشمن شماست هم با عدالت رفتار کنید.» امیدوارم مردم با سیره امام علی(ع) خصوصاً در ماه رجب و ایام ولادت آن بزرگوار آشنا شوند و ابعاد مختلف آن را در زندگی خویش به کار گیرند.
حجت الاسلام والمسلمین سید محمد واعظ موسوی اظهار کرد: در آستانه ۱۳ رجب و ولادت با سعادت بزرگ مرد تاریخ بشریت حضرت امیرالمومنین علی بن ابیطالب قرار گرفتیم. حضرت علی(ع) نه تنها به عنوان پدر جامعه اسلامی‌بلکه پدر بشر هستند لذا این روز، روز پدر نامگذاری شده است. امیدوارم در همه زوایای زندگی فردی و اجتماعی خود با الگو قرار دادن اهل بیت عصمت و طهارت به خصوص حضرت علی(ع) بتوانیم جامعه علوی ترتیب دهیم و با تشکیل زندگی علوی در بین جوانان و بالا بردن روحیه برگرفته از زندگی امام علی(ع) به یک زندگی آرمانی همراه با عاقبت بخیری برسیم.
علی(ع) در همه لحظات زندگی خود در عین حفظ ارتباط با معبود خویش از توجه سرنوشت جامعه بشری غافل نبوده است
وی ادامه داد: امام علی(ع) در تمام جنبه‌های زندگی انسانی الگو و اسوه و به عنوان انسان کامل پیشوای متقیان و پرهیزگاران هستند مخصوصاً جوانان و نوجوانان می‌توانند برگرفته از درس‌های فراموش نشدنی از زندگی در عین حال ساده و معنوی و همراه با تقوی علی(ع) سنگ بنای پیشرفت‌های اخلاقی و معنوی را در زندگی خودشان بگذارند و بتوانند به موفقیت‌های چشمگیری که در نهایت به رضایت از زندگی در دنیا و عاقبت بخیری در عقبی منتهی خواهد شد، برسند. علی(ع) در همه لحظات زندگی خود در عین حفظ ارتباط با معبود و خالق خویش از سرنوشت جامعه بشری و خانواده و نزدیکان خویش غافل نبوده و در تلاش بوده تا با اصلاح زمینه ارتقا را در جامعه پیرامونی خویش فراهم کند، با تلاش‌های شبانه روزی در مسیر کسب روزی حلال و توسعه اقتصادی در زندگی خویش و جامعه راهنمای بسیار خوبی نسبت به مسایل اقتصادی بوده و اینگونه نیست که فقط علی(ع) را به پیکارها و رزم‌های در میدان نبرد بشناسیم یا تنها به نماز شب‌ها و ارتباطات معنوی در قالب دعای کمیل و ادعیه دیگری که از آن حضرت وارد شده، معرفی کنیم بلکه در مسایل اقتصادی نیز که امروز به عنوان مساله اول جامعه تبدیل شده، حضرت علی(ع) تلاش‌های وافری از خود نشان می‌داده است.
حضرت علی(ع) برای رساندن جامعه به رفاه از آسایش و آرامش خود دست کشید
مدرس حوزه علمیه گفت: حضرت علی(ع) با آباد کردن زمینهای زراعی و کاشتن نهال‌ها و قطع درختان مختلف و ایجاد باغات، حفر قنوات و چشمه‌ها و با وجود مشکلاتی که از نظر جسمی‌و فیزیکی برای آن حضرت ایجاد می‌شد، می‌تواند به عنوان یک الگویی فراتر از انسان‌های عادی برای ما باشد تا متوجه شویم که برای رساندن جامعه به رفاه باید از آسایش و آرامش خود دست بکشیم و رفاه خود را خرج رساندن جامعه به اقتصاد آرمانی و رفاه معمولی کنیم.
اگر مدعی توسعه فرهنگ علوی در جامعه هستیم باید تمام جوانب زندگی امام علی(ع) را مورد توجه قرار دهیم
واعظ موسوی افزود: آن حضرت باغات مختلفی را آباد کرد، نهرهای و قنات‌های متعددی را حفر کرد، اما آنچه در تاریخ نقل است به محض اینکه از چاه بیرون می‌آمد قبل از اینکه خاک‌ها و غبارهای لباس خویش را بتکاند، قلم و کاغذی مطالبه می‌کرد تا وقف آن چاه و زمین‌هایی که در اثر سیراب شدن از آب آن قنات آباد خواهند شد را بنویسد و آن را وقف جامعه و در مسیر ایجاد رفاه برای جامعه انسانی و اسلامی‌قرار دهد بنابراین ما در کنار زوایای مختلف اعتقادی، اخلاقی و ایمانی حضرت علی(ع) باید به فعالیت‌های اقتصادی آن حضرت نیز توجه داشته باشیم و جوانان خود را از رفاه طلبی و راحت طلبی بر حزر بداریم چرا که رسیدن به اوج قله‌های افتخار اقتصادی که سعادت مادی بشری را در صورت همراه بودن با مباحث اعتقادی و اخلاقی به همراه خواهد داشت با رفاه طلبی و راحت طلبی هم خوانی ندارد و این را به خوبی از مکتب علوی می‌توان استفاده کرد. اگر ما مدعی توسعه فرهنگ علوی در جامعه هستیم باید تمام جوانب زندگی امام علی(ع) را مورد توجه قرار دهیم تا بتوانیم آن را به عنوان یک الگو برای نسل عصر حاضر معرفی کنیم.
مسئولینی که نتوانند پاسخ‌های متناسبی با عملکرد خود داشته باشند باید از مسئولیتی که برعهده دارند، کناره بگیرند
مدرس حوزه علمیه در پاسخ به این پرسش که امروز لازم است سیاستمداران، کارگزاران و حاکمان به کدام وجه از اخلاق حکومتی حضرت علی (ع) در عمل و رفتار توجه بیشتری داشته باشند؟ گفت: امام علی(ع) در کنار همه ویژگی‌های ممتازی که داشتند در زمان حاکمیت نیز ویژگی‌هایی از خود به منصه ظهور رساندند که می‌تواند به عنوان الگویی ممتاز برای حاکمان و فرمانداران در هر عصر و زمانی باشد. آن حضرت به رو راستی، صداقت و شفاف سازی نسبت به مسایل دینی و عدم بهره گیری از بیت المال و ویژه خواری خود و اطرافیان سرآمد بودند و فراتر از آن قابل تصور نیست. هنگام کار برای حکومت از امکانات حکومتی استفاده می‌کند، اما به محض اینکه مهمان شخصی شان می‌رسند چراغی را که متعلق به حکومت هست را خاموش کرده و چراغ شخصی خود را روشن می‌کند و این اوج کمال قاطعیت دادن قوانین الهی در یک جامعه است. او که زمینه انتقاد و ارایه پیشنهادات را در جامعه فراهم می‌کند و به افراد به فراخور حالشان مسئولیت می‌دهد و در قبال مسئولیت از آنان مطالبه گری دارد و آنها را در شرایط افسار گسیخته و لکنت زبان قرار نمی‌دهد و همواره به آنان تذکر می‌کند که در مقابل مسئولیتی که در برعهده دارند باید پاسخگو باشند و در صورتی که نتوانند پاسخ‌های متناسبی با عملکرد خود داشته باشند باید از مسئولیتی که برعهده دارند، کناره بگیرند و نهایتاً از سوی حکومت برکنار شوند. امروز باید مسئولین نظام جمهوری اسلامی‌که نظامی‌پایه گذاری شده براساس دغدغه‌های دینی و به عنوان نمونه‌‌‌ای از حکومت علوی در جامعه اسلامی‌ایران عزیز است توجه داشته باشند با مردمی‌که ولی نعمت حاکمیت هستند باید رو راست و شفاف برخورد کنند و مسئولیتی که برعهده آنان گذاشته شده را به عنوان نعمتی که به واسطه مردم از سوی خداوند به آنان واگذار شده در نظر بگیرند و بدانند که اگر قدر این نعمت را ندانند، این نعمت از آنها گرفته خواهد شد.
ویژه خواری در حکومت علوی ممنوع است
واعظ موسوی افزود: ویژه خواری در حکومت علوی ممنوع است و ضوابط همواره بر روابط حاکم و مقدم است. هیچ کسی به صرف داشتن رابطه سببی یا نسبی نمی‌تواند به آنچه که شایسته آن نیست برسد. به هر حال اگر بتوانیم آنچه را که امام علی(ع) در چهار سال و اندی حاکمیت خود از جامعه اسلامی‌به خصوص نسبت به حاکمان اعمال کردند مورد توجه قرار دهیم مسلماً بسیاری از مشکلات از بین می‌رود و نارضایتی‌هایی را که در اثر عملکرد بد برخی از مسئولین در بین مردم رواج پیدا کرده، باعث شده و مردم با احساس وابستگی به حاکمیت همانطور که در چهل سال گذشته نشان دادند پشتیبان نظام خواهند بود و از حاکمانی که پا جای پای امام علی(ع) می‌گذارند، حمایت خواهند کرد و اجازه تخریب آنها را به کسی نخواهند داد، اما مسلماً اگر افراد قدر خود را ندانند و حاکمان پا از گلیم خود درازتر کنند پیروان فرهنگ علوی اجازه چنین آوایی و تعدی و تجاوزاتی به حقوق دیگران را به مسئولین هم نخواهند داد. امیدوارم که بتوانیم فرهنگ علوی و فرزندان علی(ع) را در جامعه‌‌‌ای که داعیه پیروی از مکتب تشیع دارد را به بهترین نحو ممکن عملیاتی کنیم تا زمینهای برای ارتقای اخلاق، معنویت، اقتصاد و علم را در این گوشه از جهان معاصر فراهم کنیم و ایران اسلامی‌را به نمونه و الگویی برای انسان‌ها تبدیل کنیم.
حجت الاسلام والمسلمین سیدمحمد علی ایازی به مهم ترین ویژگی‌های اخلاقی و شخصیتی حضرت علی(ع) اشاره و اظهار کرد: امام علی(ع) دارای شخصیتی جامع در ابعاد مختلف فردی، اجتماعی و سیاسی است بنابراین شیوه و سیره امام علی(ع) قطعاً می‌تواند در دوران‌های مختلف برای انسان‌ها الگو و سرمشق باشد و براساس کارکردها، تأثیرات مثبت مختلفی در زندگی انسان داشته باشد.
مهم ترین مساله چالشی امروز «اخلاق» است
وی ادامه داد: مساله بسیار چالشی حاضر «اخلاق» است؛ امروز در جامعه خود با مشکلات اخلاقی مواجه هستیم به عنوان نمونه وقتی شرایط و بحران‌های اجتماعی اتفاق می‌افتد، برخی از مردم یا حاکمان رفتارهای غیر اخلاقی دارند و اینجاست که انسان‌ها می‌توانند از سیره و شیوه امام علی(ع) در برطرف ساختن بحران و مشکلی که درگیر آن هستند بهره بگیرند.
حضرت علی(ع) در روایات فراوانی بر منطق عقلی تأکید می‌کنند
اما امروز بسیار خرافه گرایی و خرافه پرستی را شاهدیم
این محقق و پژوهشگر گفت: به طور مشخص یکی از مشکلاتی که امروز جامعه را دچار چالش ساخته «خرافه گرایی» است؛ خرافه گرایی که به دین ضربه می‌زند. حضرت علی(ع) در روایات فراوانی بر منطق عقلی تأکید می‌کنند و آمدی در غرر الحکم در باب جایگاه عقل به نقل از حضرت نکاتی را تبیین می‌کند که این سخنان نشان از رابطه دینداری و خردگرایی است. امروز شاهدیم که عده‌‌‌ای در برخی از اتفاقاتی رخ می‌دهد، القا می‌کنند که دین با علم در تعارض هستند، گویی دین یک سخن و علم و عقل سخن دیگری را بیان می‌کند؛ عده‌‌‌ای گمان می‌کنند حوادث طبیعی یا مشکلات و اتفاقات و بیماری‌هایی که رخ می‌دهد باید منطق دینی یا منطق علمی‌داشته باشند در حالی که علم با دین تعارضی ندارد و هیچ کدام جای یکدیگر را نمی‌گیرند.
با پدیده جهالت حتی در لباس برخی از روحانیت مواجه شده ایم
ایازی ادامه داد: متأسفانه امروز با این پدیده از جهالت در جامعه مواجه هستیم که گاهی حتی در لباس برخی از روحانیت هم دیده می‌شود. برخی از این افراد بیان می‌کنند که اگر به امامزاده‌ها و امامان که دارای مقام معنوی هستند، متوسل شدیم دیگر نباید از مسایل مختلف پیشگیری کرد و امور علمی‌و دانشی را رعایت نمود؛ این نگاه و رویکرد همان «خرافه پرستی» است. امام علی(ع) می‌فرمایند: «ارزش دینداری انسان به عقل است» اگر دینداری همراه عقل گرایی نباشد، دینداری به درستی نخواهد بود، این جمله امام علی(ع) که در غرر الحکم است و با تعبیرهای مختلفی هم نقل شده، نشان می‌دهد که نباید دینداری را در مقابل علم مداری یا عقل مداری قرار دهیم. دین نمی‌خواهد با علم و عقل تعارضی داشته باشد. اگر اموری کارشناسی است باید رعایت شود، اما معنویت و اخلاق هم باید در این امور مورد توجه قرار گیرد. بنابراین آنچه از سیره امام علی(ع) برای امروز می‌توان الگوبرداری کرد، رابطه درست دینداری و خردمداری است و کسانی که این خردگرایی را هم ردیف و کنار هم قرار نمی‌دهند در حقیقت دچار یک نوع خرافه گرایی شده اند.
تأکید حضرت علی(ع) بر انتقاد از حکومت برای جلوگیری از استبداد
وی در پاسخ به این پرسش که امروز لازم است سیاستمداران، کارگزاران و حاکمان به کدام وجه از اخلاق حکومتی حضرت علی (ع) در عمل و رفتار توجه بیشتری داشته باشند؟ گفت: امام علی(ع) در دوران حکومت خویش در چندین خطبه مساله‌‌‌ای را مطرح کردند که به نظرم در طول مدت این ۱۴۰۰ سال بی سابقه است. امام علی(ع) با خواهش و تمنا و به عنوان یک حق به مردم توجه می‌کنند و انتقاد از حاکم و نصیحت کردن حاکم را یکی از وظایف مردم می‌دانند و این تأکید به این دلیل است که استبداد در حکومت ایجاد نشود. حضرت علی(ع) بیان می‌کنند که اگر حکومت و کسانی که کانون اصلی قدرت در اختیارشان است، نقد نشوند، استبداد در جامعه شکل می‌گیرد؛ اگر این استبداد به اسم دین باشد، استبدادی دینی و سیاسی خواهد بود و بسیار خطرناک است.
همه افراد حتی کسانی که هم عقیده ما نیستند باید از امکانات مادی و حقوقی برخوردار باشند
این محقق و پژوهشگر به یکی از سخنان برجسته امام علی(ع) در نهج البلاغه اشاره و خاطرنشان کرد: امیرمومنان علی(ع) نامه‌‌‌ای به مالک اشتر می‌نویسند و توصیه‌هایی را به کارگزاران مطرح می‌کنند که به نظرم تمام متن این نامه به خصوص دو قسمت آن، سرشار از نکات و سخنان بسیار مهمی‌است. این سخن چنان حائز اهمیت است که چند سال پیش یونسکو این جمله را برجسته کرد و به سایر کشورها فرستاد. حضرت خطاب به مالک اشتر می‌فرمایند: «ای مالک کسانی که تو بر آنها حکومت می‌کنی دو گروه هستند یا کسانی هستند که مسلمان هستند و برادران دینی و همفکر تو و یا کسانی هستند که با تو هم عقیده نیستند، ولی انسان اند و این انسانیت اقتضا می‌کند که حقوق شهروندی آنها ادا شود و به آنها به جرم اینکه هم فکر و هم عقیده تو نیستند، ظلم نشود.» به نظرم این فراز بسیار زیباست. وقتی صحبت از حق شهروندی می‌کنیم، این حق شهروندی یک حق دینی نیز می‌باشد که هر انسانی چه ما با آن موافق باشیم و چه موافق نباشیم و چه او همراه ما باشد و چه همراه ما نباشد از حق شهروندی برخوردار است و باید در این کشور مانند کسانی که هم عقیده ما هستند از حق و حقوقی برخوردار باشند. معتقدم امروز نیز نیازمندیم این سخن گوهربار حضرت علی(ع) را مرتب گوشزد کنیم و یادآور شویم ممکن است در جامعه کسانی باشند که هم عقیده ما نباشند، ولی آنان هم حق دارند و باید در جامعه از امکانات مادی و حقوقی برخوردار باشند.
نباید در جامعه امروز اقلیتی که با ما هم عقیده هستند را مردم بدانیم، اما اکثریت عظیمی‌را نادیده بگیریم
ایازی گفت: یکی دیگر از مسایلی که امام علی(ع) مطرح می‌کنند «توجه کردن به افکار عمومی» است. نباید در جامعه امروز اقلیتی که با ما هم عقیده هستند را مردم بدانیم، اما اکثریت عظیمی‌را نادیده بگیریم. امیرالمومنین علی(ع) می‌فرمایند: «تنها استدلال مردم به شایستگی شایستگان همان چیزی است که خداوند بر زبان بندگانش جاری می‌سازد. نارضایتی عمومی‌مردم، رضایت خواص را بی اثر می‌سازد. محبت مردم جلوه نمی‌کند مگر هنگامی‌که سینه‌هایشان از نارضایتی و نفرت خالی باشد.»
دکتر غلامرضا ظریفیان در مورد ویژگی شخصیتی، اندیشه و اخلاق فردی حضرت علی (ع) که برای جامعه و نسل امروز بیش از هر بعد دیگری لازم است، اظهار کرد: به گواه تاریخی و با توجه به آثاری که از امیرالمومنین علی(ع) در دست داریم، حضرت علی(ع) یک انسان چند وجهی هستند یا به تعبیری اضلاع مختلفی دارند و یک موحد تمام عیار هستند. جهان امروز و جامعه ما بسیار به درک صحیح از توحید نیازمند است. آموزه‌های عمومی‌و فرهنگی ما نشان می‌دهد که درک درستی از توحید نداریم و نهج البلاغه امیرالمومنین را می‌توان توحید نامه دانست.
ظریفیان ادامه داد: به میزانی که ما از خداوند درک درستی پیدا می‌کنیم و نظام معرفتی ما متکی بر یک فهم درست است، در زندگی فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی و سیاسی هم آن درک درست جاری و ساری می‌شود. به میزانی که درک و فهم درستی از توحید پیدا نمی‌کنیم به گونه دیگری عمل می‌کنیم. در بستر تاریخی با خطاهای عمیق معرفتی از توحید رو به رو بودیم که در شکل اجتماعی خود را نشان داده است. به طور مثال ما با جریان غُلات یا غالیان و افراطیانی مانند خوارج رو به رو بودیم؛ همچنین جریان‌های آخرت گریز یا جریان‌های دنیا ستیز ظهور کرده بودند، هر دو این جریان‌ها اثبات فهم دین و به خصوص توحید است.
خدای امیرالمومنین علی(ع) به شدت نیاز امروز جوامع بشری به خصوص جامعه ماست
محقق و پژوهشگر نهج البلاغه گفت: امیرالمومنین علی(ع) مهم ترین دستاوردی که برای ما دارد، به اتکا قرآن و سیره پیامبر(ص) ارایه یک توحید صحیح و درستی است که از درون این توحید یک نقشه راه برای زندگی می‌توان استخراج کرد. خدای امیرالمومنین به شدت امروز نیاز جوامع بشری به خصوص جوامع دینی و خصوصاً جامعه ماست، فهم درستی از توحید که امیرالمومنین آن را به ما ارایه می‌کند. از دل توحید حضرت علی(ع) به چند اصل در نهج البلاغه تأکید می‌کند و بسیار مهم است و امروز جامعه و نسل جوان ما به آن بسیار نیازمند است. خدای مهربان و عطوف و رحمان که سایه رحمانیت و رحیمیت بر همه مخلوقات ایشان سایه انداخته و باید از همین زاویه با همین نگاه به عالم بشری و به همه انسان‌ها می‌نگریست به ما توصیه می‌کند که برای انتظام درست زندگی و حیات اجتماعی خود باید به چند اصل پایبند باشیم. اولین اصل عدالت به خصوص عدالت اجتماعی است.
وی بیان کرد: خدای مهربان و زیبا و خلاق و رحیم به ما توصیه می‌کند إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَ الْإِحْسانِ؛ در این جامعه اگر می‌خواهیم جهانی قابل زیست داشته باشیم و جهانی با کرامت و احترام داشته باشیم و اگر می‌خواهیم جهانی داشته باشیم که همه انسان‌ها در آن احساس امنیت و آرامش کنند لازم است که در این جهان خدا را خدای عادلی بفهمیم که می‌خواهد عدالت خویش را بر بشریت جاری و ساری کند و بشر اگر می‌خواهد موحد باشد حتماً باید عادل باشد. از دیدگاه امیرالمومنین علی(ع) در اساس اعتقاد انسانی که موحد است و عادل نیست باید تردید کرد.
شایستگی متکی بر هویت‌های قراردادی و اجتماعی نیست، متکی بر تقواست
محقق و پژوهشگر نهج البلاغه به ابعاد مختلف عدل از دیدگاه امام علی(ع) اشاره و خاطرنشان کرد: یک بُعد عدل، توزیع عادلانه ثروت و کاهش فاصله طبقاتی و ایجاد یک جامعه ضد رانت است. شایستگان باید بر جهان مدیریت کنند، شایستگی هم متکی بر نسب نیست، متکی بر انتساب به این و آن نیست، متکی بر داشتن هویت‌های صرفاً قراردادی و اجتماعی نیست. شایستگی از دیدگاه امام علی(ع) تقواست. تقوا هم یک امر انتزاعی نیست، انسان‌هایی متقی هستند که ترمز بهتری دارند و به خود اجازه نمی‌دهند به حریم دیگران تجاوز کنند و اخلاقی تر زندگی می‌کنند و دیگران را به رسمیت می‌شناسند و حق حیات را برای همه قائل هستند و سَرَک در زندگی انسان‌ها نمی‌کشند و ورود به زندگی خصوصی دیگران نمی‌کنند و در مورد دیگران به راحتی قضاوت نمی‌کنند و خود را بهتر و برتر از دیگران نمی‌دانند. بنابراین توزیع عادلانه قدرت متکی بر نگاه عادلانه است. از این دو مهم تر توزیع عادلانه کرامت و احترام و منزلت است، از دیدگاه امام علی(ع) ما شهروند درجه یک و دو نداریم، با انسان‌ها هم دین یا هم نوع هستیم.
حاصل حکومت باید تحقق عدالت و اخلاق و کاهش رنج جامعه نباشد
ظریفیان افزود: بنابراین انسان‌ها قابل احترام هستند و همانند همه انسان‌ها حق حیات و زندگی و شغل و رفاه و امنیت دارند. این آموزه دیگر امیرالمومنین است که از مبانی معرفی امام علی(ع) بر می‌خیزد. و نهایتاً اخلاق که در سراسر نهج البلاغه و تاریخ گواهی می‌دهد که حضرت زمانی که مسئولیت اداره جامعه اسلامی‌را دارند، زمانی که شاید بیش از ۲۰ کشور امروز تحت مدیریت ایشان است، درست در همین اوج قدرت، با مردم چگونه رفتار می‌کند و چه نگاهی نسبت به خلق الله و مسئولیت دارد. و در تعبیری می‌فرماید که اگر حاصل حکومت تحقق عدالت و اخلاق و کاهش رنج جامعه نباشد، این حکومت مانند یک استخوان خوکی است در دست یک جزامی، مانند آب بینی بز زکام شده‌‌‌ای است که ارزش آن از این هم کمتر است. بنابراین امیرالمومنین در اوج قدرت به دیگران می‌آموزد که قدرت قابل نقض است. قدرت اگر فرصتی ایجاد نکند برای اینکه کسانی که به آنها ظلم و تعدی شده بدون لکنت زبان حق خود را بگویند، آن قدرت مقدس نیست. قدرت زمانی مقدس می‌شود که اخلاقی و عادلانه باشد و در همان اوج قدرت به ما می‌آموزد که قدرت قابل نقض است و توصیه می‌کند که با من مانند سلاطین رو به رو نشوید و حتی اجازه نقض قدرت در دوره خود و در ابعاد مدیریتی که در جامعه او حاکم است می‌دهد.
توحید و عدالت در ابعاد مختلف نیاز ضروری امروز جامعه بشری به خصوص جوامع دینی است
ظریفیان گفت: امیرالمومنین جزو پیشتازانی است که کارگزاران خویش را نقد می‌کند و به ما می‌آموزد که یک مدیریت درست متکی بر نظام عادلانه باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد بنابراین به نظرم امروز توحید و عدالت در ابعاد مختلف موضوعات مهمی‌است که جامعه بشری به خصوص جوامع دینی به شدت به آن نیازمند هستند و اگر تلاش کنند که هم مبانی معرفتی خویش را اصلاح کنند و متکی بر مبانی معرفتی زیست اجتماعی، فرهنگی و اخلاقی خود را عادلانه و اخلاقی کنند و بپذیرند که همه انسان‌ها دارای حقوق برابر هستند و هیچ کسی از دیگری برتر نیست که اگر هم برتری باشد، این برتری نزد خداوند است و از آن کسی است که دیگران از او آزار نمی‌بینند و دیگران از او احساس امنیت می‌کنند و دیگران از او بهره محبت و عشق می‌برند و دیگران از او زیست عادلانه را تجربه می‌کنند.
امروز بشریت نیازمند است که مانند دوران حضرت علی(ع) دوباره طعم عدالت، اخلاق و فضیلت را بچشد
وی تصریح کرد: معتقدم امروز بشریت نیازمند است که مانند دوران حضرت علی(ع) دوباره طعم عدالت، اخلاق و فضیلت را بچشد بنابراین امام علی نیاز مبرم و ضروری جامعه امروز ماست. با رجوع عالمانه به امیرالمومنین هم می‌توانیم جامعه خود را در معرض ارزیابی قرار دهیم که چه میزان به آموزه‌های امام علی در ابعاد مختلف نیازمند هستیم و رجوع به این مضامین بلند چقدر می‌تواند بشریت را از جنگ، نزاع، تنفر و زندگی ظالمانه و فاصله طبقاتی و خود برتری بینی‌ها و خودشیفتگی‌ها و بحران‌های روحی و روانی نجات دهد. امیرالمومنین علی(ع) داروی شفابخش امروز جوامع بشری و به خصوص جوامع دینی و جامعه شیعی ماست.
چهار دلیل فروپاشی نظامات اجتماعی از نظر حضرت علی(ع)
ظریفیان به یکی از سخنان برجسته امام علی(ع) در نهج البلاغه اشاره و خاطرنشان کرد: حضرت علی(ع) در مورد فروپاشی نظامات اجتماعی و دلایل آن تعبیری دارند که این تعبیر برای همه جوامع اجتماعی از جمله جامعه ما مفید است، امام علی تکیه می‌کنند که چهار دلیل برای فروپاشی نظامات اجتماعی است، در بسیاری از بررسی‌های تاریخی می‌توان گفت که بسیاری از تمدن‌ها و دولت‌ها به این دلایل دچار فروپاشی شدند و تجربه بشری آن را تایید می‌کند، اول اینکه امور و نیازهای اصلی را ضایع می‌کنند و به آن توجه نمی‌کنند، دوم عمدتاً به مسایل فردی و غیر ضروری می‌پردازند و آنها برایشان عمده می‌شود. سوم افراد کم تجربه و کم ظرفیت و غیر ذی صلاح در مدیریت‌ها قرار می‌گیرند و افراد کاردان و شایسته و پاک دست و عالم به حاشیه رانده می‌شوند. به نظرم این آموزه یکی از طلایی ترین آموزه‌های امیرالمومنین علی(ع) است برای اینکه جوامع بشری چگونه مراقب باشند تا دستخوش بحران‌ها و خطاهای اساسی نشوند.
شفقنا
